Rozwój parafii                                                            
      od 1692 do powstania dekanatu biłgorajskiego w 1867 roku
W nowo powstałej parafii biłgorajskiej powiększająca się liczba wiernych wymagała,
aby parafią zajął się stały kapłan. Już 3 XII 1717 roku na proboszcza zostaje mianowany
ks. Jan Mroczkowski, który 21 I 1718 roku obejmuje probostwo. Funkcjonująca już od
dłuższego czasu parafia, która nie posiadała stałego proboszcza, była bardzo zaniedbana.
Energiczny i zdolny kapłan dość szybko uporządkował sprawy parafialne. Biskup zatwierdzając
Księdza Mroczkowskiego na proboszcza nakazuje utrzymanie przy pomocy parafian szkoły.
Jak wynika z późniejszych wiadomości, opłata miesięczna od dziecka wynosiła 1zł.p..
Szkoła mieściła się w domu, w którym mieszkał organista. Dzieci, uczęszczajace do
szkoły miały obowiązek co dzień uczestniczyć we Mszy św. oraz raz w miesiącu przystępować
do sakramentu pokuty i pojednania. Ze względu na to, że kościół parafialny nie posiadał
jeszcze formalnej erekcji oraz uregulowanej fundacji, właściciel Biłgoraja Marcin Leopold
Szczuka dał tymczasową dyspozycję dla kościoła biłgorajskiego dnia 30 VIII 1726 roku.
Diecyzję zatwierdził następny dziedzic miasta Eustachy Potocki w 1747 roku, a w 1781 r.
jego następca Jan Potocki. W tym też właśnie roku dnia 23 marca została ona zapisana do
akt grodzkich lubelskich jako erekcja parafii.
Jednym z podstawowych zadań, jakie stawiało przed sobą chrześcijaństwo od początku swego
istnienia było szerzenie miłosierdzia. Jedna z form pracy charytatywnej Kościoła było
między innymi prowadzenie szpitali. Pierwotnie szpitale stanowiły domy opieki dla starców
i kalek. Również i w parafii biłgorajskiej za czasów probostwa księdza Mroczkowskiego
działał szpital dla ubogich. Pierwszą wzmiankę na ten temat zawiera wizytacja z 1723 roku.
Stwierdza ona, że istnieje drewniany szpital, w którym jest czterech ubogich.
Prawdopodobnie na samym początku szpitalem opiekował się proboszcz, a od 1741 roku, to jest
od chwili utworzenia Bractwa Trójcy Świętej, opiekę nad nim sprawował prebendarz. Warto
w tym momencie poznać samą działalność Bractwa, bez którego szpital, jak też samo życie
religijne parafii, nie byłoby takie prężne. Bractwo to zostało erygowane 25 października
1741 roku. Aby zapewnić stałą opiekę duszpasterską w roku 1748 Ksiądz Mroczkowski za zgodą
biskupa erygował prebendę Bractwa Trójcy Świętej. Głó wnym celem działalności bractwa był
rozwój i pogłębienie życia religijnego parafian oraz pomoc proboszczowi przy obowiązkach
duszpasterskich. Pierwszym prebendarzem został Ksiądz Andrzej Szejdowski, jego następcą
został prawdopodobnie Sebastian Szczórkowski, a następnie funkcję tę pełnili kolejno:
Piotr Żeleziński, Franciszek Błaczucki i Stanisław Dyrylewicz.
Wizytacja z 1717 roku podaje, że do parafii należały: Biłgoraj oraz wioski: Gromada,
Dobra Wola, Tereszpol, Sól i Dąbrowica. Z tego zestawienia wynika, że obszar parafii
był dość obszerny, jednakże wizytacja z 1728 roku jasno nam ukazuje, że zasięg parafii
został znacznie zmniejszony. Do parafii należały wówczas: Biłgoraj oraz wioski: Dobra Wola,
Gromada i Dyle. W późniejszym okresie do parafii dołączona zostaje wieś Rapy. Wizytacja
z 1750wymienia Biłgoraj oraz wioski: Gromada, Rapy, Dobra Wola i Dyle. Późniejsze
informacje pozwalaja stwierdzić, że po roku 1750 obszar parafii coraz bardziej się
poszerzał. 25 października 1777 roku biskup pomocniczy i wikariusz generalny chełmski
rozesłał do proboszczów parafii przygranicznych ankietę, w której trzeba było dać odpowiedź
jakie wsie i miejscowości w zaborze austriackim należą do parafii w Polsce i odwrotnie.
Jak wynika z ankiety wypełnionej przez ówczesnego proboszcza ks. Andrzeja Głazińskiego,
od parafii odłączono wsie: Majdan Księżpolski, Lipowiec, Brodziaki, Dereźnię i Wolaniny.
Około 1787 roku w granicach parafii znajdowały się Biłgoraj oraz wioski: Gromada, Rapy,
Ignatówka, Kajetanówka, Dyle, Dobra Wola i Bojary.
Po śmierci ks. Mroczkowskiego w 1764 roku jego miejsce zajął ks. Maciej Sosnowski, który
kierował parafią do 1773 roku. Następnym proboszczem był ks. Andrzej Głaziński. Po jego
śmierci w 1786 roku na stanowisko powołany został poprzedni prepozyta szpitala oraz
prebendarza Bractwa Św. Trójcy, ks. Łukasz Błazucki.
Stosunkowo duża liczba kapłanów przebywających w Biłgoraju, m.in. proboszcz, od 1765 roku
wikary, prebendarz bractwa oraz wiele innych osób związanych z działalnością kulturalną,
jak na przykład organista czy rektor szkoły parafialnej, czyniła z jurydyki plebańskiej
ośrodek życia kulturalnego. Parafia posiadała ponadto liczny księgozbiór, który w 1793
roku liczył 32 tomy.
Biłgoraj z każdym rokiem stawał się coraz bardziej atrakcyjnym ośrodkiem miejskim, w
którym przybywało coraz to więcej mieszkańców. Z danych pochodzących z 1778 roku można
przypuszczać, że do miasta przybywało wielu katolików obrządku łacińskiego. W roku tym
liczba katolików wynosiła 1758 osób.
Po roku 1794 granice parafii ponownie uległy zmianie. Spis dokonany w 1797 roku dokonany
spis wymienia: Biłgoraj, Gromadę, Ignatówkę, Kajetanówkę, Dyle, Bojary, Różanówkę, Dobrą
Wolę i Rapy. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że takie terytorium bez większych zmian
przetrwało do 1801 roku.
Również w tym czasie, a więc w latach 1799 - 1801, nastąpił nowy podział diecezji i
parafia znalazła się w archidiakonacie i oficjałacie lubelskim, zaś w dekanacie
urzędowskim 23 IX 1805 roku w porozumieniu z rządem austriackim papież Pius VII zniósł
diecezję chełmską i powołał do życia diecezję lubelską. 30 VI 1818 roku bullą "Ex imposita"
zatwierdził metropolię warszawską, w skład której weszła także diecezja lubelska. W tym
samym roku doszło do podziału diecezji lubelskiej na 12 dekanatów. Parafia Biłgoraj weszła
w skład dekanatu tarnogrodzkiego.
W 1824 roku, kiedy probostwo w parafii obejmował ks. Bartłomiej Antoni Płaczkiewicz,
prowincjał dominikanów, Ojciec Kostecki zatwierdził dla kościoła w Biłgoraju Bractwo
Różańcowe Najsłodszego Imienia Jezus i Maryi. W pierwszym roku swego istnienia posiadało
ono 400 członków. Na temat działalności tego bractwa nie zachowały się informacje. Wiadomo
tylko, że bractwo przetrwało do 1939 roku.
Aby parafia funkcjonowała prawidłowo, a co za tym idzie rozwijała się, bardzo ważną rzeczą
jest uposażenie. Uposażenie było różne co do formy i wielkości. Już na samym początku
istnienia parafii obywatele Biłgoraja płacili po sześć groszy od każdego ogrodu, Żydzi
zaś trzydzieści złotych polskich rocznie. Wioska Gromada z każdego półćwiartka także po
sześć groszy, wsie Dobra Wola i Rapy po jednym groszu od sznura. Wszystkie cechy, jakie
funkcjonowały wówczas w Biłgoraju, miały oddawać regularnie wosk oraz dbać o to, aby w
kościele zawsze było światło. Natomiast wszystkie procenty miały być uregulowane w czasie
późniejszym. Uposażenie to przyczyniło się do prężnego rozwoju i zaspokojenia bieżących
potrzeb parafii. W pierwszej połowie XIX wieku proboszczowie obsiewali 27 mórg, a oprócz
tego mieli 220 zł. p. czynszu.
W kwestii demograficznej w tym okresie warto prześledzić skład wyznaniowy mieszkańców
miasta, których obejmowała parafia. Dokładne dane dotyczące struktury wyznaniowej i
narodowościowej ludności przyniósł opis miasta z 1860 roku. Na ogólną liczbę 5434
mieszkańców ludność katolicka wynosiła 2985 osób, czyli 54, 9 %, ludność żydowska 2070
osób czyli 38,2 % oraz grekokatolicy 379 osób - 6,9 %. Dla parafii pojawiło się zupełnie
nowe zagrożenie spowodowane tym, że w mieście szybciej przybywało ludności żydowskiej
aniżeli ludności katolickiej. Już w 1899 roku na 8953 mieszkańców Biłgoraja 4395 (49,1%)
to ludność katolicka, 3810 (42,5%) to Żydzi i wreście 750 (8,4%) reprezentowało wyznanie
prawosławne, byli to miejscowi urzędnicy carscy.
|
|